Hãy tưởng tượng bạn vừa bị kẹt xe suốt 2 tiếng đồng hồ trong cơn mưa tầm tã, và khi về đến nhà thì phát hiện ra mình đã để quên chìa khóa trong văn phòng. Bạn sôi máu lên, muốn đập cửa mà hét lớn: "Tại sao cái vận xui này cứ bám lấy tôi?!" Nhưng nếu bạn là một Người Stoic (Khắc Kỷ) — và tôi không nói về mấy con người thần bí đâu nhé — thì đây là lúc bạn nhún vai và nói một cách bình thản: "Chà, một bài học tốt để kiểm soát cảm xúc đấy!" Nghe kỳ cục phải không? Nhưng đó chính là một trong những điều mà triết lý Stoicism dạy cho chúng ta.
Trong khi chúng ta không thể điều khiển được những điều xảy đến trong đời, thì có một thứ chúng ta có thể kiểm soát: phản ứng của bản thân. Dưới đây là 5 sự thật mà tôi học được khi dấn thân vào con đường Stoic, một triết lý đã biến đổi toàn bộ cách tôi nhìn nhận cuộc sống — từ những chuyện nhỏ nhặt như chìa khóa bị mất, cho đến những cú sốc lớn lao như mất đi người thân yêu.
1. Bạn Có Thể Kiểm Soát Được… Ừ Thì, Không Nhiều Thứ Lắm Đâu
Sự thật đau lòng đầu tiên mà bạn phải chấp nhận khi bước vào thế giới của Stoicism: Bạn không kiểm soát được gần như bất cứ thứ gì trong đời. Đúng vậy, từ thời tiết cho đến suy nghĩ của người khác, thậm chí là cả cảm xúc bốc đồng của chính mình — không thứ nào bạn có thể cầm cương hoàn toàn. Nhưng đây lại là điểm mạnh của Stoicism: Thay vì cố gắng điều khiển thế giới, bạn học cách điều khiển bản thân và cách bạn phản ứng với những điều bất như ý. Một ví dụ dễ hiểu? Hãy nhìn vào Dichotomy of Control (tạm dịch: “Sự Phân Đôi Quyền Kiểm Soát”) — bạn chỉ có thể kiểm soát cách mình phản ứng trước sự việc, nhưng không kiểm soát được việc sự việc xảy ra.
2. Người Stoic “Chào Đón” Những Điều Tồi Tệ Như Một Ông Bác Kỳ Cục
Bạn có hay chuẩn bị tinh thần cho những điều tồi tệ nhất có thể xảy ra không? Nếu không, thì bạn không phải là một Stoic thực thụ. Người Stoic tin rằng việc chuẩn bị tinh thần cho tình huống xấu nhất (hay còn gọi là "premeditatio malorum") không khiến bạn trở thành kẻ bi quan, mà ngược lại, nó giúp bạn đối mặt với khó khăn một cách điềm tĩnh hơn. Khi đã hình dung trước rằng “Có thể mình sẽ bị từ chối trong buổi phỏng vấn này” hay “Rất có thể mình sẽ lỡ chuyến bay,” bạn sẽ không bị ngợp bởi những cảm xúc tiêu cực khi điều đó thực sự xảy ra. Thay vì hoảng loạn, bạn nhún vai và bước tiếp.
3. “Đừng Đánh Giá Bản Thân Dựa Trên Kết Quả!” — Một Bài Học Nghe Chừng Nực Cười Nhưng Đúng Là Thật
Nếu bạn đã từng làm việc chăm chỉ đến nỗi mất ăn mất ngủ, nhưng rồi kết quả lại chẳng ra sao, bạn sẽ hiểu được cảm giác thất vọng và vô dụng. Stoicism thì lại có một quan điểm rất khác: Kết quả không phải là thước đo duy nhất để đánh giá bản thân. Bạn nên đánh giá bản thân dựa trên nỗ lực và thái độ khi đối mặt với khó khăn. Marcus Aurelius — một trong những triết gia Stoic nổi tiếng — từng nói: “Thành công không phải là những gì xảy ra, mà là cách bạn đối mặt với nó.” Hãy nghĩ về điều đó trong lần tới khi bạn bị sếp la mắng chỉ vì một lỗi nhỏ trong báo cáo tháng!
4. Người Stoic Thực Sự Không Phải Là Người “Máu Lạnh” Đâu Nhé
Một số người nghĩ rằng sống theo triết lý Stoic có nghĩa là bạn trở thành một cỗ máy không cảm xúc — như kiểu một tảng băng di động giữa thế gian đầy bon chen này. Nhưng thực tế thì người Stoic vẫn có cảm xúc, vẫn buồn, vẫn vui, vẫn đau đớn như bao người khác. Điều khác biệt là họ không bị cảm xúc điều khiển. Người Stoic không ngăn mình khỏi cảm xúc, họ chỉ đơn giản không để những cảm xúc đó chi phối hành động và quyết định của họ. Họ không bùng nổ trong giận dữ, không oán trách trong đau buồn, và đặc biệt là không tự đấm vào tường trong cơn thịnh nộ. Thay vào đó, họ cố gắng nhìn nhận cảm xúc và lý giải chúng một cách hợp lý, rồi chọn cách phản ứng mà không gây hại cho bản thân hoặc người khác.
5. Người Stoic Không Cần Bạn “Hạnh Phúc” — Họ Muốn Bạn “Bình Thản”
Bạn có hay nghĩ về những tiêu chuẩn “hạnh phúc” mà xã hội đặt ra? Có tiền, có quyền, có nhà, có xe — tất cả những thứ này được quảng cáo là chìa khóa của hạnh phúc. Nhưng với người Stoic, điều này chỉ là ảo tưởng. Người Stoic không tìm kiếm sự thỏa mãn từ những thứ bên ngoài; thay vào đó, họ tin vào việc tìm kiếm sự bình yên bên trong. Một chiếc xe mới sẽ khiến bạn vui trong vài ngày, nhưng một nội tâm vững vàng sẽ giúp bạn bình thản trước những cơn bão của cuộc đời. Epictetus — một triết gia Stoic khác — từng nói: “Không phải những thứ bên ngoài khiến chúng ta khổ đau, mà là cách chúng ta nhìn nhận chúng.” Nếu bạn cứ để hạnh phúc của mình bị kiểm soát bởi ngoại cảnh, thì chuẩn bị tinh thần mà thất vọng dài dài nhé!
Cuối Cùng, Bạn Có Nên Trở Thành Một Stoic Không?
Nếu bạn đã chán ngán việc để những điều vụn vặt trong đời kiểm soát cảm xúc và hành động của mình, thì Stoicism chính là một công cụ tuyệt vời để bạn bắt đầu hành trình làm chủ cuộc sống. Nó giúp bạn nhận ra rằng không có gì đáng phải lo lắng quá mức, không có gì đáng phải giận dữ. Những điều tồi tệ sẽ xảy ra, nhưng bạn hoàn toàn có quyền lựa chọn cách phản ứng — và đó là sức mạnh thật sự mà không ai có thể tước đoạt.
Vậy nên, lần sau khi bạn bị kẹt xe trong cơn mưa tầm tã hay phát hiện mình quên chìa khóa trong văn phòng, hãy thử dừng lại một chút, hít thở sâu và nghĩ: “Ồ, cơ hội tốt để thực hành Stoicism đây rồi!”