Ngày 27 tháng 6 năm 1840, tại một nhà tù chật hẹp ở Nam Định, một vị thầy giảng người Việt đã vĩnh viễn ra đi trong khổ đau và kiên định, để lại một di sản đức tin kiên cường bất khuất. Câu chuyện về thầy giảng Tôma Toán, một trong những vị tử đạo nổi bật trong thời kỳ bách hại đạo Công giáo dưới triều đại vua Minh Mạng, không chỉ là câu chuyện về một cái chết đầy hi sinh, mà còn là một bài học về lòng trung kiên và sức mạnh tinh thần của con người khi đối diện với thử thách nghiệt ngã.
Sinh Ra Và Lớn Lên Giữa Một Thời Đại Đầy Khó Khăn
Tôma Toán sinh năm 1764 tại làng Cần Phán, tỉnh Thái Bình (nay thuộc Nam Định). Ngay từ khi còn trẻ, thầy đã gia nhập Dòng Ba Đaminh, một nhánh của Dòng Đaminh, và bắt đầu hành trình truyền giáo của mình tại vùng Trung Linh, nơi thầy giảng dạy và phục vụ cộng đồng với tất cả tâm huyết. Với sự tài đức của mình, Tôma Toán được nhà dòng giao nhiệm vụ quản lý một nhà chung và cũng là cánh tay phải đắc lực của Cha Già Tuyên trong công cuộc truyền bá đức tin vào Chúa giữa thời kỳ bách hại.
Trong suốt những năm tháng ấy, thầy Toán đã giúp đỡ và bảo vệ nhiều tín hữu Công giáo, mặc dù hoàn cảnh lúc bấy giờ vô cùng khó khăn và nguy hiểm. Thời kỳ vua Minh Mạng cai trị, đạo Công giáo bị cấm đoán nghiêm ngặt, những ai theo đạo đều bị coi là phản bội, và những tín hữu công giáo phải đối mặt với nguy cơ bị bắt bớ, tra tấn hay tước đoạt quyền sống.
Những Ngày Đau Khổ Trong Tù Ngục
Ngày 16 tháng 12 năm 1839, khi các quan quân càn quét và lục soát làng Trung Linh, cha Già Tuyên may mắn thoát nạn, nhưng Tôma Toán không kịp trốn thoát. Dù cố gắng che giấu danh tính, nhưng vì sự chỉ điểm của ông lang Tư, một kẻ tham tiền, thầy Toán bị bắt và bị tra khảo. Trong suốt một tháng giam cầm, thầy đã phải chịu đựng những đòn đánh tàn bạo và những cuộc tra khảo tàn nhẫn.
Tuy nhiên, vào ngày 19 tháng 1 năm 1840, trong một khoảnh khắc yếu lòng, thầy Toán đã bước qua Thánh Giá dưới sức ép mạnh mẽ từ các quan. Đó là một hành động phạm thượng mà thầy đã hối hận suốt đời. Được sự khuyên nhủ của Cha Giuse Hiển, thầy đã tìm lại được lòng kiên vững và từ đó quyết tâm trung thành với đức tin.
Thử Thách Cuối Cùng Và Quyết Định Không Lùi Bước
Ngày 9 tháng 5 năm 1840, khi chuẩn bị xử án cha Giuse Hiển, Tôma Toán lại một lần nữa phải đối diện với cám dỗ từ các quan. Lần này, hai thớt voi được đưa ra để đe dọa và lùa thầy đi qua Thánh Giá. Dù đau đớn và bị dồn vào chân tường, thầy vẫn kiên quyết từ chối, không chịu bước qua Thánh Giá. Thầy đã trở lại với niềm tin vững chắc, không gì có thể lay chuyển được.
Quan Trịnh Quang Khanh, tức giận vì sự kiên cường của thầy, đã ra lệnh tra tấn thầy dã man hơn. Thầy bị lột hết quần áo và buộc phải đứng dưới nắng nóng suốt 13 ngày, không cho ăn uống gì. Trong suốt thời gian đó, quân lính bức hại thầy bằng cách trêu chọc và hành hạ thân thể. Khi thầy kiệt sức, quân lính dọn ra một mâm cơm đầy đủ và dụ dỗ thầy bằng cách nói rằng nếu ăn, thầy sẽ được tha. Nhưng thầy đã cự tuyệt một cách quả cảm, nói rằng: "Nếu ăn mà phải xuất giáo, tôi không bao giờ ăn!"
Cuối cùng, thầy đã kiệt sức, ngã quỵ trong tù. Sau những ngày tháng chịu đựng khổ cực, thầy qua đời vào ngày 27 tháng 6 năm 1840. Thi hài của thầy sau đó được chôn cất cùng với xác của các tù nhân khác, trong một nghĩa trang đơn sơ, lạnh lẽo. Tuy nhiên, bảy tháng sau, thầy được cải táng về Lục Thủy và được an táng bên cạnh nhiều vị tử đạo khác.
Tôn Vinh Và Sự Vĩnh Cửu Của Đức Tin
Vào ngày 27 tháng 5 năm 1900, Đức Lêo XIII đã suy tôn thầy Tôma Toán lên bậc Chân Phước, công nhận sự hi sinh vĩ đại và lòng trung thành với đức tin của thầy. Đến năm 1988, Đức Gioan Phaolô II đã phong thầy lên bậc Hiển Thánh, vinh danh thầy như một biểu tượng của đức tin kiên cường, bất khuất trước mọi cám dỗ và tra tấn.
Lễ kính thầy giảng Tôma Toán được cử hành vào ngày 27 tháng 6, để tưởng nhớ một người đã dâng hiến cả cuộc đời mình cho đức tin, cho Chúa, và cho những người xung quanh.