Giuse Nguyễn Duy Khang, một thầy giảng dòng Ba Ða Minh, sinh năm 1832 tại Trà Vinh, Nam Ðịnh, là một người thầy trung thành và can đảm. Nhưng câu chuyện về ngài không chỉ đơn giản là về một tu sĩ đạo đức, mà là về một người chiến sĩ dũng cảm, người đã hy sinh cả mạng sống để bảo vệ niềm tin vào Thiên Chúa. Ngài không chỉ là tấm gương sáng của sự hy sinh mà còn là biểu tượng của lòng trung thành tuyệt đối với đức tin trong bối cảnh gian nan của thời đại.
Một tuổi thơ không như bao người khác
Giuse Khang sinh ra trong một gia đình đạo đức, có cha mẹ hết lòng theo Chúa. Dù gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống, khi cha mất sớm, nhưng bà mẹ của thầy luôn là người dìu dắt, bảo ban cho thầy bước vào con đường đạo đức. Từ khi còn nhỏ, thầy Khang đã mang trong mình một niềm tin mạnh mẽ vào Chúa, và chính bà mẹ là người đã giúp thầy hình thành tình yêu đối với đức tin.
Sau khi được mẹ hướng dẫn vào con đường học hành, thầy Khang đã được gửi vào nhà thờ của Đức Cha Matthêu Năng dòng Ða Minh, nơi thầy được dạy dỗ và nuôi dưỡng lòng đạo đức. Sau mười năm học hỏi và phục vụ, thầy Khang đã xin gia nhập dòng Ba Ða Minh. Trong suốt thời gian này, thầy được mời làm trưởng tràng của dòng, nơi thầy chịu trách nhiệm về công việc trong nhà, như lao động, nấu ăn, liên lạc với các bề trên. Thầy luôn là tấm gương sáng trong dòng, sống gương mẫu về đạo đức và kỷ luật, đặc biệt là trong mối quan hệ với các anh em đồng tu.
Giai đoạn thử thách dưới sự bách hại tàn khốc
Dưới triều đại của vua Tự Đức, giáo hội Công giáo Việt Nam phải đối mặt với thời kỳ bách hại khốc liệt. Những chiếu chỉ phân sáp, cấm đạo, trừng phạt dã man với các tín hữu Công giáo đã làm đảo lộn cuộc sống của rất nhiều gia đình Công giáo. Giám mục Hermosilla Liêm và các linh mục trong giáo phận Đông Đàng Ngoài đã phải sống trong tình trạng lưu vong, và thầy Khang, người luôn sát cánh bên Đức Cha, đã không ngần ngại theo đuổi đức tin và sẵn sàng hy sinh mọi thứ để bảo vệ thầy.
Khi quân lính vây bắt Đức Cha, thầy Khang không ngần ngại xông vào nguy hiểm để cứu chủ. Tuy nhiên, ngài cũng hiểu rằng cuộc chiến không phải lúc nào cũng là bạo lực, mà là sự nhẫn nại và phó thác vào ý Chúa. Thầy Khang đã chấp nhận bị bắt và làm chứng cho tình thương và lòng nhân ái của Tin Mừng, thay vì chọn cách đối kháng bằng vũ lực.
Cuộc sống lưu lạc và cái chết anh hùng
Từ khi Đức Cha quyết định giải tán chủng viện Kẻ Mốt, thầy Khang cùng các vị linh mục bắt đầu sống lưu vong. Sau nhiều ngày ẩn náu, thầy Khang và Đức Cha tìm đến thị xã Hải Dương, nơi họ tá túc trên một thuyền của một gia đình tín hữu. Tại đây, thầy Khang gặp được những người bạn đồng đạo và cùng nhau chia sẻ niềm tin trong những giờ phút ngắn ngủi trước khi họ bị bắt.
Khi bị quân lính đến bắt, thầy Khang đã quyết định đứng lên bảo vệ Đức Cha, dù biết rằng cái giá phải trả có thể là cái chết. Thầy Khang đã nói: "Phải bước qua xác tôi mới bắt được ngài", nhưng Đức Cha đã khuyên ngài không làm gì để tổn hại đến những người xung quanh, thay vào đó, thầy đã chấp nhận bị bắt và trói tay.
Thầy bị giam trong nhà tù Hải Dương suốt một tháng rưỡi, trong thời gian đó, thầy tiếp tục sống đức tin qua những buổi cầu nguyện với các bạn tù và chịu đựng những đòn tra tấn. Mặc dù bị đánh đòn khắp người, thầy vẫn không hé lộ bất kỳ thông tin nào về các linh mục và giáo hữu khác. Thậm chí, thầy còn viết thư cho các bạn đồng môn đang ở những nơi khác, động viên họ và xin cầu nguyện cho mình.
Ngày cuối cùng và sự hiến dâng mạng sống
Ngày 6 tháng 12 năm 1861, bản án tử hình của thầy Giuse Khang được công bố. Thầy vui vẻ chấp nhận số phận, và đã ra pháp trường Năm Mẫu, nơi đã chứng kiến cái chết của nhiều tín hữu Công giáo khác. Thầy bị xử trảm, nhưng cái chết của thầy đã để lại một dấu ấn sâu sắc trong lòng người dân địa phương và giáo hội. Dù phải chết vì đức tin, thầy Giuse Khang vẫn một lòng trung thành với Chúa và không hề dao động trước bất kỳ sự đe dọa nào.
Sau khi qua đời, hài cốt của thầy Giuse Khang đã được chuyển về nhà nguyện Kẻ Mốt. Ngày 20 tháng 5 năm 1906, Đức Thánh Cha Piô X đã phong thầy Giuse Nguyễn Duy Khang lên bậc Chân Phước. Ngày 19 tháng 6 năm 1988, Đức Gioan Phaolô II đã suy tôn ngài lên bậc Hiển Thánh, tôn vinh lòng can đảm và đức tin kiên cường của ngài.